Obniżenie wysokości zachowku może mieć miejsce w przypadkach wyjątkowych, ponieważ już samo pozbawienie uprawnionego do zachowku korzyści ze spadku w drodze dziedziczenia jest dla niego okolicznością krzywdzącą i dolegliwą, a stanu tego nie powinno jeszcze pogłębiać drastyczne ograniczenie możliwości realizacji roszczeń z tytułu zachowku. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 czerwca 2015 r., sygn. akt Sygn. akt I ACa 505/15).
W sprawie o zachowek nie jest wyłączone obniżenie wysokości należnej kwoty na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego. Zakres zastosowania powyższego przepisu powinien być jednak stosunkowo wąski, bowiem prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (wyr. Sadu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004r., IV CK 215/03, PiP 2006, z. 6, s. 111). Ocena, czy przy żądaniu zachowku w określonej kwocie doszło do nadużycia prawa, nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego. Za szczególne i wyjątkowe sytuacje uprawniające do obniżenia zachowku, orzecznictwo sądowe uznaje na przykład sytuację, gdy składnikiem spadku jest prawo do lokalu służące zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku (który nie ma innej możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych), a egzekucja zasądzonego zachowku doprowadziłaby niechybnie do przymusowej sprzedaży nieruchomości przez komornika, a inne składniki spadku nie wystarczą na zaspokojenie roszczenia z tytułu zachowku. Nie mogą zostać pominięte również inne zachowania uprawnionego, jak to, że ten nie wywiązywał się ze swoich obowiązków względem najbliższych, ze szczególnym uwzględnieniem spadkodawcy. Podstawą do obniżenia wysokości zachowku może też być przyczynienie się zobowiązanego do wzrostu wartości majątku spadkowego. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 czerwca 2015 r., sygn. akt Sygn. akt I ACa 505/15).
Toruń, dnia 8 września 2015 roku