Jeśli masa spadkowa uległa pomniejszeniu na skutek dokonania przez spadkodawcę darowizny, a spadkobierca nie otrzymał po spadkodawcy kwoty, która byłaby równa kwocie zachowku – to przysługuje mu roszczenie o zachowek albo o jego uzupełnienie. (Wyrok Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 11 maja 2023 r., sygn. akt I C 1959/20).
Powód wniósł pozew o zachowek przeciwko wnuczce spadkodawcy. W uzasadnieniu żądania powód wskazał, że spadek po jego zmarłym ojcu nabyła z dobrodziejstwem inwentarza jego siostrzenica, a wnuczka spadkodawcy. W skład masy spadkowej wchodził udział w wysokości 1/2 części w prawie własności nieruchomości, tj. lokalu mieszkalnego, udział w wysokości 1/2 części w prawie własności nieruchomości, tj. lokalu niemieszkalnego (garażu) oraz ruchomości znajdujące się w lokalu mieszkalnym. Na podstawie umowy darowizny z dnia 23 czerwca 2009 r. wnuczka otrzymała od spadkodawcy i jego małżonki do majątku osobistego – nieruchomość położoną w Inowrocławiu. Powód wskazał, że spadkodawca na rzecz pozwanej dokonał darowizny samochodu osobowego. Powód nigdy nie otrzymał żadnej darowizny od ojca. Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy w Inowrocławiu uwzględnił powództwo. W niniejszej sprawie spadkobiercą testamentowym i obdarowaną przez spadkodawcę była wnuczka spadkodawcy.
Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 k.c.).
Jeśli masa spadkowa nie istnieje lub uległa pomniejszeniu na skutek dokonania przez spadkodawcę darowizny, czyli darowizna wyczerpywała lub prawie wyczerpywała spadek, można żądać zachowku od obdarowanego w całości, zaś jeżeli spadkobierca nie otrzymał po spadkodawcy kwoty, która jest równa kwocie zachowku – to przysługuje mu roszczenie o jego uzupełnienie.
W związku z powyższym Sąd Rejonowy w Inowrocławiu uznał, że powodowi jako synowi spadkodawcy przysługiwało, co do zasady, uprawnienie do żądania zachowku.
Z § 2 art. 991 k.c. wynika, że ustawa daje spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku. Spadkodawca może bowiem powołać takiego uprawnionego do dziedziczenia po sobie, ustanowić na jego rzecz zapis, albo też – jeszcze przed swoją śmiercią – dokonać na jego rzecz darowizny. Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał – w żadnej postaci należnego mu zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia.
W niniejszej sprawie bezspornym było, że powód nie otrzymał należnego mu zachowku w żaden z wyżej wymienionych sposobów, albowiem nie został przez spadkodawcę powołany do spadku, nie został na jego rzecz przez spadkodawcę ustanowiony zapis, ani też nie otrzymał od spadkodawcy żadnej darowizny, która podlega zaliczeniu na poczet zachowku.
(Wyrok Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 11 maja 2023 r., sygn. akt I C 1959/20, wyrok jest prawomocny).