Nie jest wyłączone obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego z powodu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego w stosunku do spadkodawcy.
Zgodnie z art. 991 § 1 i 2 kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Celem zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonej ułamkowej wartości udziału w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Spadkobierca może być pozbawiony prawa do zachowku w razie uznania go za niegodnego dziedziczenia albo wydziedziczenia.
Nie jest wyłączone obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego z powodu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego w stosunku do spadkodawcy.
Przepis art. 5 k.c., zamieszczony w części ogólnej kodeksu cywilnego, ma zastosowanie do wszystkich stosunków prawnych uregulowanych w części szczególnej kodeksu, jeżeli nie istnieje przepis szczególny wyłączający jego zastosowanie, co występuje m.in. wtedy, gdy przepis szczególny odwołuje się wprost do zasad współżycia społecznego lub do okoliczności mających taki charakter i jednocześnie reguluje skutki ich naruszenia.
Może tak się zdarzyć, że spadkodawca nie mógł bądź nie zdążył wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, ale podstawy do wydziedziczenia istniały. W takich sytuacjach obniżenie zachowku na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego pozwala na uczynienie zadość społecznemu odczuciu sprawiedliwości, sprzeciwiającemu się przyznaniu pełnej należności z tytułu zachowku, a wyjątkowo zachowku w ogóle, osobie która powinna ze względu na swoje zachowanie być wydziedziczona przez spadkodawcę. Zachowanie uprawnionego do zachowku wobec spadkodawcy może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego w stopniu tak istotnym, że w odczuciu społecznym przyznanie uprawnionemu pełnego zachowku byłoby uznane za niesprawiedliwe i niemoralne.
Ocena, czy przy żądaniu zachowku w określonej kwocie doszło do nadużycia prawa, nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego.
Nie ma przepisu prawnego, który wyliczałby zachowania sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, uzasadniające obniżenie zachowku. Zależy to od oceny konkretnego stanu faktycznego, dokonanej przez sąd rozstrzygający w sprawie.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2016 r, sygn. akt V CSK 625/15.