Pozwany organ emerytalny nie wykazał, że małżonek wnioskodawczyni w okresie swej służby, tj. w okresie kształtowania swego (a następnie swej małżonki – jako pochodnego) świadczenia emerytalno – rentowego, postępował w sposób niegodziwy służąc na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu tego pojęcia wskazanym przez Sąd Najwyższy. Zgodnie z ogólnymi regułami dowodowymi kontradyktoryjnego procesu cywilnego, obowiązek wykazania przesłanki umożliwiającej weryfikowanie świadczenia emerytalnego ubezpieczonej (służba męża na rzecz totalitarnego państwa) obciążał pozwanego. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 stycznia 2021 r. (sygn. akt III AUa 400/20).
Małżonek Odwołującej się pełnił służbę w Milicji Obywatelskiej w okresie od 28.05.1949 r. do 14.12.1954 r. Na podstawie m.in. art. 24a policyjnej ustawy emerytalnej Odwołującej się z dniem 1 października 2017 r. została obniżona renta rodzinna. Wyrokiem z dnia 14 stycznia 2020 r. Sąd Okręgowy w Toruniu zmienił Decyzję Dyrektora ZER MSWiA i ustalił wysokość renty rodzinnej od dnia 1 października 2017 r. z pominięciem art. 24a ustawy. Apelację od Wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu złożył Organ. Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku w pełni podzielił treść uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16.09.2020 r. (III UZP 1/20), w której wskazano, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa" określone w art. 13b ust. 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 723) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka. Dlatego też Sąd Apelacyjny w Gdańsku zwrócił się do IPN Delegatura w Bydgoszczy o podanie informacji o odnotowanych przez ten Instytut konkretnych czynach męża Odwołującej się stanowiących o naruszeniu podstawowych praw i wolności człowieka w okresie od 28.05.1949 r. do 14.12.1954 r., który został wykazany w „informacji o przebiegu służby”. W odpowiedzi IPN nie wskazał na żadne czyny męża Odwołującej się, stanowiące o naruszeniu podstawowych praw i wolności człowieka. Jednocześnie Instytut ten stwierdził, że nie jest ustawowo zobowiązany do poszukiwania i oceny dokumentów mogących potwierdzić popełnienie przez ww. czynów określonych w zadanym przez Sąd pytaniu.
Wobec powyższego Sąd Apelacyjny w Gdańsku wskazał, że ustawa z dnia 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2019 r., poz. 1882) reguluje ewidencjonowanie, gromadzenie dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, wytworzonych oraz gromadzonych od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r., a także organów bezpieczeństwa Trzeciej Rzeszy Niemieckiej i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, dotyczących: popełnionych na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych narodowości w okresie od dnia 8 listopada 1917 r. do dnia 31 lipca 1990 r.: – zbrodni nazistowskich, – zbrodni komunistycznych, a także innych przestępstw stanowiących zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne, a ponadto innych represji z motywów politycznych, jakich dopuścili się funkcjonariusze polskich organów ścigania lub wymiaru sprawiedliwości albo osoby działające na ich zlecenie, a ujawnionych w treści orzeczeń zapadłych na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 2018 r. poz. 2099) - art. 1 pkt 1 lit. a) i b). Ponadto – zgodnie z art. 1 pkt 2 w/w ustawy – ustawa ta reguluje tryb postępowania w zakresie ścigania przestępstw określonych w pkt 1 lit. a. W rozdziale 5 ustawy zawarte zostały przepisy określające funkcje śledcze Instytutu Pamięci. Zgodnie z przepisami tego rozdziału IPN jest uprawniony do wszczęcia i prowadzenia śledztw przez prokuratorów (art. 45 ust. 1 ustawy). Celem śledztwa w sprawach o zbrodnie, o których mowa w art. 1, jest również wyjaśnienie okoliczności sprawy (art. 45 ust. 3 ustawy). Nadto, do prowadzenia śledztw przez Instytut Pamięci stosuje się przepisy Kodeksu postępowania karnego (art. 45 ust. 5 cyt. ustawy). Sąd Apelacyjny w Gdańsku uznał za uprawnione żądanie od IPN wskazania na czyny męża Odwołującej się stanowiące o naruszeniu podstawowych praw i wolności człowieka w okresie od 28.05.1949 r. do 14.12.1954 r., który został wykazany w „informacji o przebiegu służby”, zaś stanowisko IPN wyrażone w piśmie, Sąd uznał za nieuprawnione. To nie rolą sądu ubezpieczeń społecznych jest wszczynanie i prowadzenie śledztw określonych przez ustawę z dnia 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2019 r., poz. 1882).
Sąd Apelacyjny w Gdańsku zwrócił uwagę, że przed możliwością pomocy przy właściwym odkodowaniu normy wynikającej z art. 24a policyjnej ustawy emerytalnej stanął Trybunał Konstytucyjny, który w sprawie P 16/19 miał odpowiedzieć na zapytania prawne wystosowane przez Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z dnia 27 maja 2019 r. Mimo upływu ponad półtora roku od zadania pytania prawnego - Trybunał Konstytucyjny nie podjął się rozstrzygnięcia tej kwestii, choć nic nie stało na przeszkodzie w rozstrzygnięciu szeregu innych spraw, które wpłynęły do Trybunału znacznie później. Należy przy tym zwrócić uwagę na polityczne postulaty rozstrzygania spraw według kolejności wpływu do Trybunału.
W zakresie mającym znaczenie dla prawidłowej wykładni przepisów, które mają w niniejszej sprawie zastosowanie, wypowiedział się natomiast Sąd Najwyższy rozstrzygając w sprawie III UZP 1/20 zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku (powołana już na wstępie uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r.) w następujący sposób: Kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (…) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka. Przy takiej interpretacji, jaka została przedstawiona we wskazanej uchwale, pytanie zadane Trybunałowi Konstytucyjnemu nie ma już istotnego znaczenia, wychodzi ono bowiem z fałszywych założeń interpretacyjnych. Tak bowiem rozumiana regulacja wyklucza możliwość interpretowania, na którą w zapytaniu do Trybunału wskazał Sąd Okręgowy w Warszawie, przynajmniej wobec tych funkcjonariuszy, którym nie udowodniono popełnienia indywidualnych czynów naruszających podstawowe prawa i wolności człowieka. Pozwany jakimikolwiek dowodami nie wykazał, by małżonek wnioskodawczyni wykonywał kiedykolwiek zadania, polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, nie zostało spełnione kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” upoważniające do weryfikacji świadczenia emerytalno-rentowego.
Jedynym podsumowaniem, uznał Sąd Apelacyjny w Gdańsku, może być stwierdzenie, że pozwany w niniejszej sprawie nie wykazał, że małżonek wnioskodawczyni w okresie swej służby, tj. w okresie kształtowania swego (a następnie swej małżonki – jako pochodnego) świadczenia emerytalno – rentowego, postępował w sposób niegodziwy służąc na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu tego pojęcia wskazanym przez Sąd Najwyższy. Nie może zaś budzić wątpliwości, że zgodnie z ogólnymi regułami dowodowymi kontradyktoryjnego procesu cywilnego, obowiązek wykazania przesłanki umożliwiającej weryfikowanie świadczenia emerytalnego ubezpieczonej (służba męża na rzecz totalitarnego państwa) obciążał pozwanego.
Wyrokiem z dnia 24 lutego 2021 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w podobnej sprawie także oddalił apelację Dyrektora ZER MSWiA od Wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu w sprawie o wysokość policyjnej renty rodzinnej.