Toruń, dnia 3 listopada 2015 roku
Artykuł 189 kodeksu postępowania cywilnego nie może być podstawą żądania przez członka stowarzyszenia ustalenia nieistnienia uchwały organu stowarzyszenia niedotyczącej jego stosunku członkostwa (Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2015 r., sygn. akt III CZP 27/15).
Prawo o stowarzyszeniach (Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r., Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.) nie przewiduje wprost uprawnienia członka stowarzyszenia do zaskarżenia uchwał statutowych organów stowarzyszenia z powodu ich niezgodności z prawem lub statutem. Przepisy ustawy przewidują w art. 14, 16 i 21 kontrolę sądu rejestrowego nad zgodnością z prawem statutu oraz uchwał organów stowarzyszenia dotyczących zmian statutu stanowiących podstawę wpisu do rejestru sądowego, która nie obejmuje jednak, badania zgodności tych uchwał z dotychczasowym statutem, a więc także tego, czy uchwały zapadły w sposób zgodny ze statutem stowarzyszenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1993 roku, I PR 36/93, OSNC 1994, nr 2, poz. 41). Sądową kontrolę zgodności uchwał organów stowarzyszenia z prawem lub statutem przewiduje art. 29 ustęp 1 punkt 2 ustawy, zgodnie z którym sąd na wniosek organu nadzorującego stowarzyszenie, o którym mowa w art. 8 ustęp 5 ustawy - prawo o stowarzyszeniach, lub na wniosek prokuratora, może uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę stowarzyszenia.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że członek stowarzyszenia może w drodze sądowej dochodzić ochrony członkostwa przed niezgodnym z prawem lub statutem wykluczeniem lub wykreśleniem. Wątpliwości prawne powstały natomiast co do tego, czy członek stowarzyszenia może zaskarżyć do sądu na podstawie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego. uchwały organów stowarzyszenia z powodu ich niezgodności z prawem lub statutem dotyczące spraw innych niż jego członkostwo, w szczególności dotyczące kwestii związanych z wewnętrzną organizacją i funkcjonowaniem stowarzyszenia. Wątpliwości te mają źródło w przytoczonych na wstępie regulacjach prawa o stowarzyszeniach. Powstaje bowiem pytanie, czy istnienie mechanizmu nadzoru prokuratora i organów wskazanych w art. 8 ustęp 5 ustawy nad zgodnością uchwał stowarzyszenia z prawem lub statutem oraz kontroli sądu, o której mowa w art. 29 ustawy oznacza niedopuszczalność zaskarżenia przez członka na podstawie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego uchwał odnoszących się do kwestii innych niż wykluczenie lub wykreślenie ze stowarzyszenia. Chodzi o to, czy można przyjąć, że członek nie ma tu interesu prawnego, ponieważ istnieje inna forma ochrony jego praw, przewidziana w art. 29 ustawy – prawo o stowarzyszeniach.
Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 20 października 2015 r. w składzie siedmiu sędziów uznał, że członek stowarzyszenia nie może na podstawie art. 189 k.p.c. żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia uchwały organu stowarzyszenia niedotyczącej jego stosunku członkostwa (sygn. akt III CZP 27/15). Zatem uchwałę stowarzyszenia niezgodną z prawem bądź statutem, jeśli nie dotyczy ona stosunku członkostwa, może uchylić sąd, jedynie na wniosek organu nadzorującego stowarzyszenie bądź prokuratora (art. 29 ust. 1 ustawy – prawo o stowarzyszeniach).