• Adwokat
  • Cywilne
  • Firmy
  • Mundury

 

Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów rozpozna pytanie prawne dotyczące uprawnienia darczyńcy do żądania przeniesienia na niego udziału we własności darowanej wcześniej nieruchomości, jeśli darowizna została uczyniona do majątku wspólnego małżonków, a odwołanie darowizny nastąpiło tylko w stosunku do jednego z nich.

Sąd Najwyższy przedstawił pełnemu składowi Izby Cywilnej Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne:" Czy odwołanie na podstawie art. 898 § 1 k.c. w stosunku do jednego z małżonków darowizny nieruchomości, uczynionej do majątku wspólnego, uprawnia darczyńcę do żądania przeniesienia na niego udziału niewdzięcznego małżonka we własności tej nieruchomości?". (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2015 r. (sygn. akt V CSK 444/14)).

Odwołanie darowizny nieruchomości nie stwarza skutków rzeczowych, a więc powrotnego przejścia jej własności z mocy prawa na darczyńcę, lecz rodzi obowiązek obdarowanego do przeniesienia własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę.

Z Postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., I CSK 284/11, (OSP 2013, nr 1, poz. 3) wynika, że w sytuacji, gdy darczyńca skutecznie odwołuje darowiznę, dokonaną na rzecz małżonków do ich majątku objętego wspólnością ustawową, tylko w stosunku do jednego z małżonków, to nie przysługuje mu roszczenie o powrotne przeniesienie własności w postaci udziału w dotychczasowej wspólności majątkowej małżeńskiej, lecz roszczenie pieniężne z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, zgodnie z art. 898 § 2 w związku z art. 405 in fine kodeksu cywilnego, w wysokości, co do zasady, połowy wartości przedmiotu darowizny. Nie można zrealizować obowiązku zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości tylko przez jednego z obdarowanych małżonków, wobec którego nastąpiło odwołanie darowizny, ponieważ nieruchomość jest także własnością drugiego małżonka do „niepodzielnej ręki” (współwłasność łączna).

Jednakże w uchwale Sądu Najwyższego z dnia Najwyższego z dnia 28 września 1979 r., III CZP 15/79 (OSNC 1980, nr 4, poz. 63) stwierdzono, że odwołanie darowizny, której przedmiot został z woli darczyńcy objęty wspólnością majątkową zakłada cofnięcie woli darczyńcy także co do wejścia tego przedmiotu darowizny do wspólnego majątku małżonków. Zatem odwołując darowiznę, darczyńca cofa swą wolę obdarowania małżonka i zarazem włączenia darowanej rzeczy do wspólnego majątku. Jak wywodzi się w tej uchwale, a także we wcześniejszej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1969 r., III CZP 133/68 (OSNCP 1969, nr 11, poz. 193) oraz idącej w tym samym kierunku późniejszej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 1988 r., III CZP 67/88 (OSNC 1989, nr 11, poz. 180) nie sposób przyjąć, również ze względów moralnych, aby ustrój wspólności majątkowej zmieniał ustawowe uregulowanie umowy darowizny w odniesieniu do dopuszczalności jej odwołania względem osoby, która okazała się wobec darczyńcy rażąco niewdzięczna. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do pytania prawnego, zwrócił uwagę, że jeśli, zgodnie z uzasadnieniem uchwały Sądu Najwyższego z 1979 r. oraz innych powołanych uchwał, skutecznie została odwołana darowizna wobec niewdzięcznego małżonka, a jej przedmiot wszedł do majątku wspólnego małżonków, to konsekwencją takiego odwołania jest ustanie co do przedmiotu darowizny wspólności ustawowej, przedmiot ten zostaje z tej wspólności wyłączony i staje się mieniem wspólnym małżonków w ułamkowych częściach równych, stosownie do art. 42 i 43 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z tym że dzieje się to tylko co do określonego składnika majątku wspólnego. Prowadzi to do przekształcenia współwłasności łącznej we współwłasność w częściach ułamkowych, a następnie włączenie udziału drugiego małżonka, który może tego wcale nie chcieć, we współwłasność z darczyńcą. Sąd Najwyższy dodał także, iż w przypadku odwołania darowizny wobec jednego małżonka i przeniesienia jego udziału w nieruchomości, działa się wówczas sprzecznie z potrzebą ochrony wierzycieli, którzy mogą, zgodnie z art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego żądać zaspokojenia z majątku wspólnego, jeżeli dłużnikiem jest jeden z małżonków. Może to też sprzyjać fikcyjnemu odwoływaniu darowizny w celu uniemożliwienia prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego.

Mając na uwadze powyższe rozbieżności, zostało przedstawione zagadnienie prawne sformułowane w Postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2015 r. (sygn. akt V CSK 444/14)).