Toruń, dnia 9 lutego 2015 roku
Tzw. Ustawa abolicyjna przewiduje dwa postępowania prowadzone przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, które kończą się wydaniem merytorycznych decyzji. Pierwsza decyzja ZUS określa warunki umorzenia należności. Druga dotyczy już umorzenia należności jeśli warunki, określone w pierwszej decyzji zostały przez wnioskującego spełnione. ZUS musi w pierwszej decyzji skonkretyzować warunki umorzenia: poprzez wskazanie należności podlegających umorzeniu, oraz określić kwoty składek, które nie podlegają umorzeniu – a podlegają spłacie, jako warunek umorzenia.
(Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 grudnia 2014 r. sygn. akt III AUa 671/14).
Ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalności gospodarczą (Dz. U. z 2012 r. Nr 1551) zmierza do rozwiązania sytuacji prawnej przedsiębiorców prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, którzy w wyniku częstych zmian przepisów oraz ich interpretacji w okresie między 1 stycznia 1999 r. a 28 lutego 2009 r., nie opłacili prawidłowo składek i w związku z tym zalegają ze składkami na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz wypadkowe.
Zgodnie z art. 1 ustawy, na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, umorzone zostaną nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Umorzenie należności składkowych skutkować będzie umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres. Warunkiem wszczęcia postępowania o umorzenie było złożenie do ZUS wniosku w terminie 24 miesięcy od daty wejścia w życie ustawy (a zatem do dnia 15 stycznia 2015 r.).
Jeśli chodzi o procedurę umarzania należności ustawa abolicyjna przewiduje dwa postępowania prowadzone przez ZUS, które kończą się wydaniem merytorycznych decyzji. ZUS najpierw wydaje decyzję określającą warunki umorzenia należności a następnie decyzję w sprawie umorzenia należności, o ile wnioskodawca spełnił warunki określone w pierwszej decyzji.
Przepis art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej stanowi, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję w której ustala kwoty nieopłaconych składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi naliczonymi przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. ZUS obowiązany jest w tej decyzji określić warunki umorzenia poprzez skonkretyzowanie kwot niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, FP, FGŚP i FEP za okres od 1 stycznia 1999 r. wraz z wszelkimi kosztami dodatkowymi wymienionymi w ustawie. Są to kwoty, które podlegają spłacie jako warunek umorzenia pozostałych należności. Przepis ten wyraźnie wskazuje dwa elementy składowe pierwszej decyzji: ustalenie kwot nieopłaconych składek i kosztów ubocznych oraz warunki ich umorzenia.
Druga decyzja jest wydawana w oparciu o przepis art. 1 ust. 13 ustawy abolicyjnej, który stanowi, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o umorzeniu niezapłaconych w okresie od 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. należności, wynikających z obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i wypadkowego, zdrowotnego i z Funduszu Pracy, o ile w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się pierwszej decyzji warunki w niej określone zostały spełnione (należności zostały zapłacone). Przy czym w przypadku ustalenia w decyzji o warunkach spłaty: rozłożenia należności na raty albo odroczeniu terminu ich płatności, warunek pozwalający na wydanie decyzji o umorzeniu uważa się za spełniony po ich opłaceniu (ust. 12 ustawy abolicyjnej). ZUS wydaje decyzję o odmowie umorzenia należności jeśli należności nie zostaną zapłacone zgodnie z ustalonymi warunkami.
Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na skutek zaskarżenia której zapadł Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w dniu 10 grudnia 2014 r. (sygn. akt. III AUa 671/14) była taka, że wydawano jedną decyzję o charakterze warunkowym. W punkcie pierwszym decyzji określono wysokość zadłużenia z tytułu niepłacenia składek (czyli określono wysokość składek, które mogą być umorzone). Natomiast w punkcie drugim wskazano, że warunkiem umorzenia ww. należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji. ZUS nie określił w punkcie drugim decyzji jakie należności muszą być spłacone, aby umorzenie wskazanych kwot było możliwe. Wydanie decyzji nie zawierającej określenia wysokości kwot składek podlegających spłacie uniemożliwia zapłacenie tych należności, a zatem uniemożliwia spełnienie warunku by umorzenie uzyskać. Po drugie uniemożliwiono wnioskującemu zakwestionowanie wysokości składek podlegających spłacie, dlatego, że ZUS o wysokości spłaty poinformował odrębnym pismem i nie była to decyzja organu. Zatem nie podlegała zaskarżeniu do sądu. Ponadto ustalenie kwot do spłaty odrębnym pismem skracało dany przez ustawę dwunastomiesięczny okres do spłaty należności.
Ustawa ma przede wszystkim na celu zniwelowanie barier finansowych dla małych i średnich przedsiębiorców na rynku. Przepisy ustawy abolicyjnej wychodzą naprzeciw osobom prowadzącym pozarolniczą działalność, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej między innymi z powodu posiadanego zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek na własne ubezpieczenia za okres do lutego 2009 r. Tymczasem treść Decyzji ZUS utrudniała wyjście z tego zadłużenia. Nie określała warunków umorzenia, tj. kwot które wnioskujący musiał zapłacić, by pozostałe należności mogły zostać umorzone. Wnioskodawca, który otrzymał taką decyzję nie mógł jej wykonać (bo nie znał wysokości składek, które zapłacić musiał.).
To pierwszy taki Wyrok w Polsce w sprawie tzw. ustawy abolicyjnej.