Toruń, dnia 17 kwietnia 2025 roku
Nie można z samego faktu złożenia przez powoda oświadczenia lustracyjnego o określonej treści wywieść, iż okres jego służby w PRL w latach 1984-1990, obejmujący w szczególności rozpoczęte w październiku 1989 r. studia na Akademii Spraw Wewnętrznych w Warszawie stanowił okres służby w organach bezpieczeństwa państwa.
W postępowaniu przed sądem sporna była kwestia czy wobec służby powoda w organach bezpieczeństwa państwa przed dniem 31 lipca 1990 r. wygaszenie jego stosunku pracy w służbie cywilnej było zgodne z prawem.
Zgodnie z art. 4a ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o Służbie Cywilnej (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1691 ze zm.), w służbie cywilnej nie może być zatrudniona osoba, która w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. pracowała lub pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa lub była współpracownikiem tych organów w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. z 2023 r. poz. 342, 497 i 1195, zwanej dalej ustawą lustracyjną). Powyższy przepis został dodany ustawą z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1195, zwanej dalej ustawą dezubekizacyjną), która weszła w życie w dniu 27 czerwca 2023r. Zgodnie z art. 10 powołanej ustawy stosunki pracy członków korpusu służby cywilnej, o których mowa w art. 2 ust. 1 i 2 ustawy zmienianej w art. 1, oraz stosunki pracy urzędników państwowych i innych pracowników, o których mowa w art. 1 ustawy zmienianej w art. 2, którzy przed dniem wejścia w życie niniejszego przepisu złożyli dokumenty, o których mowa w art. 7 ust. 1, art. 7a ust. 2 oraz art. 11 ust. 4 ustawy zmienianej w art. 7 (ustawy lustracyjnej), zwane dalej ,,oświadczeniami lustracyjnymi'', potwierdzające pracę lub służbę w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracę z tymi organami, albo wobec których wydano prawomocne orzeczenie stwierdzające fakt złożenia przez te osoby niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, wygasają po upływie 30 dni od dnia otrzymania informacji, o której mowa w art. 12 ust. 5.
W okolicznościach niniejszej sprawy, nie można z samego faktu złożenia przez powoda oświadczenia lustracyjnego o określonej treści wywieść, iż okres jego służby w PRL w latach 1984-1990, obejmujący w szczególności rozpoczęte w październiku 1989 r. studia na Akademii Spraw Wewnętrznych w Warszawie stanowił okres służby w organach bezpieczeństwa państwa.
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego, w sprawach o podobnym stanie prawnym i faktycznym wynika natomiast, że odbywanie studiów oficerskich w szkołach wyższych nie oznacza automatycznie pełnienia służby w organach bezpieczeństwa państwa.
W ocenie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy, powód nie wykonywał „służby na rzecz totalitarnego państwa”. Służba powoda w okresie PRL-u nie miała charakteru represyjnego dla obywateli, w tym w szczególności nie wykonywał poleceń dotyczących zwalczania środowisk solidarnościowych, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów, związków wyznaniowych, ani nie dopuszczał do łamania praw człowieka i obywatela. Znamiennym jest fakt, że powód nie utracił również prawa do emerytury w związku ze swoją służbą w Milicji Obywatelskiej. W ustalonym stanie faktycznym ujawniono natomiast, że powód znaczną część służby „w totalitarnym ustroju” spędził na nauce. Sąd dokonał analizy akt osobowych powoda oraz całej dostępnej dokumentacji i nie znalazł w nich informacji o jakichkolwiek zastrzeżeniach do powoda, które uzasadniałyby wyciąganie wobec niego konsekwencji w związku z charakterem jego służby – również strona pozwana nie zaoferowała takich dowodów.
Tym samym pozwany pracodawca nie miał przesłanek, aby po ponad 30 latach nienagannej pracy i po uprzednim zweryfikowaniu jego działalności zawodowej w czasach PRL-u dokonać wygaszenia stosunku pracy powoda. W przedmiotowej sprawie Sąd uznał, że nie wystąpiło zdarzenie uzasadniające wygaśnięcie stosunku pracy na podstawie art. 10 w zw. z art. 12 ust. 5 ustawy dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw.
Jedynie na marginesie Sąd pragnie podnieść, że bezsprzecznie można uznać, iż na mocy art. 10 ustawy dezubekizacyjnej wprowadzono zasady odpowiedzialności zbiorowej, co jest rażącym naruszeniem podstawowych zasad demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP) i nie powinno w szczególności mieć miejsca w stosunku do osoby nienagannie wykonującej swoje obowiązki ponad 30 lat od zdarzeń, które miałyby taki krok uzasadniać. Godzi to również wprost w wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP zasadę proporcjonalności. Z tej zaś wynika wymóg doboru takiego środka ograniczenia wolności lub praw, który służyłyby osiągnięciu zamierzonego celu z uwzględnieniem postulatu adekwatności, przy jednoczesnym bezwzględnym zakazie wkraczania w istotę gwarantowanego prawa (zob. np. orz. TK z dnia 20 października 2010 r., P 37/09, OTK-A 2010, Nr 8, poz. 79). Przedsięwzięte przez ustawodawcę zmiany w prawie nie są ani proporcjonalne ani nawet racjonalne. Sprowadzają się wprost do odwetu za sam tylko fakt spełnienia określonych przesłanek formalnych – rozpoczęcia swojej kariery zawodowej w okresie PRL-u. Tymczasem nie każda osoba rozpoczynająca swoją karierę zawodową w okresie poprzedzającym transformację ustrojową była zainteresowana służbą na rzecz państwa, która zakładała rzeczywistą represję wobec obywateli.
Koncentrując się natomiast na osobie samego powoda zauważyć wypada również, że obecnie ma 60 lat, a więc jest w wieku przedemerytalnym i oczywistym jest, że możliwość znalezienia przez niego zatrudnienia jest wyjątkowo ograniczona. Pozbawienie go stałego zatrudnienia w Służbie Cywilnej – i to na podstawie ustawy, która w niejasny sposób reguluje kwestię definiowania „służby na rzecz totalitarnego państwa” – zasługuje zatem na ochronę prawną.
Mając na uwadze powyższe Sąd stwierdza, że wygaszenie stosunku pracy powoda nie było zgodne z prawem, albowiem pozwany pracodawca nie miał podstawy prawnej i faktycznej do rozwiązania z nim umowy o pracę.
Zgodnie z art. 56 § 1 k.p. (odpowiednio stosowanym w stanie faktycznym niniejszej sprawy na podstawie art. 67 k.p.) pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. Powód domagał się przywrócenia do pracy, wobec czego Sąd w punkcie 1 sentencji wyroku przywrócił go do pracy u pozwanego na poprzednich warunkach pracy i płacy.
Wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 5 marca 2025 r.