Toruń, dnia 25 sierpnia 2017 roku
Piotr S. prowadził działalność gospodarczą polegającą na udostępnianiu kaset video do ich dalszego wypożyczania. W 2004 r. zawarł umowę agencyjną i udostępnił agentowi kasety celem ich dalszego wypożyczenia na terenie Polski. Na zabezpieczenie roszczeń z umowy biorący kasety (agent) podpisał weksel in blanco. Piotr S. nigdy nie upomniał się o zwrot kaset. W 2016 r. agent otrzymał wezwanie do wykupu weksla na kwotę 30.000 zł. pod rygorem skierowania sprawy do sądu. Okazało się, że wpisana na wekslu kwota to naliczona kara umowna za niezwrócenie kaset...
Przed sądami w całej Polsce toczy się kilka postępowań o zapłatę z powództwa Jarosława G. przeciwko osobom, które kilka bądź kilkanaście lat wcześniej podpisały weksel in blanco. Stan faktyczny sprawy jest zawsze taki sam: Piotr S. w 2004 r. (albo wcześniej) zawarł umowę agencyjną na udostępnianie kaset video do dalszego ich wypożyczania. Czas trwania umowy to 6 miesięcy, a dochód z wypożyczania tych kaset miał otrzymywać Piotr S. Kasety miały być zwrócone w terminie 3 dni od dnia wygaśnięcia umowy. Na wypadek zwłoki w zwrocie kaset strony ustaliły karę umowną należną Piotrowi S. Zabezpieczenie potencjalnych roszczeń Piotra S. z tytułu zawartej umowy agencyjnej stanowiły wystawione weksle własne in blanco: agenta i poręczyciela. Agent i poręczyciel podpisywali blankiet weksla bez wskazania daty wystawienia, bez wskazania kwoty zadłużenia i bez daty płatności. Przy podpisywaniu weksla agent nie był informowany jaka kwota może być wpisana na wekslu. Piotr S. został upoważniony do wypełnienia weksla wyłącznie w przypadku powstania zadłużenia i tylko do kwoty tego zadłużenia (tzw. deklaracja wekslowa). Podpisany weksel in blanco otrzymywał Piotrowi S. Po 10 latach Piotr S. zbywał wypełnione już na określoną kwotę (stanowiące wysokość kary umownej) weksle Jarosławowi G. (indos). Jako termin płatności wpisywano na wekslu rok 2014 r. Następnie Jarosław G. wzywał agenta lub poręczyciela do wykupu weksla. Gdy to nie nastąpiło, kierował do sądu pozew o zapłatę kwoty wskazanej na wekslu.
Jak bronić się w takiej sprawie?
Sąd Rejonowy dla Śródmieścia - Łodzi w Łodzi uznając roszczenie za niezasadne, wskazał że:
Zawarcie umowy agencyjnej jest stosunkiem podstawowym dla zobowiązania wekslowego. Termin przedawnienia roszczeń Piotra S. wynikających z umowy agencyjnej wynosił 3 lata (art. 118 k.c.), gdyż było to roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Roszczenie o zapłatę kary umownej przedawnia się w takim samym terminie, jak zobowiązanie główne, uzasadnia się to akcesoryjnym charakterem kary umownej. Jeśli umowa wygasła w 2004 r. to roszczenie z kary umownej przedawniło się w 2007 r.
Piotr S. w deklaracji wekslowej został upoważniony do wypełnienia weksla wyłącznie w przypadku powstania zadłużenia i tylko do kwoty tego zadłużenia. Treść deklaracji wekslowej nie określała terminu uzupełnienia weksla. Jednakże w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że wykładnia deklaracji wekslowej towarzyszącej wystawieniu weksla in blanco wręczanego dla zabezpieczenia określonego roszczenia, prowadzi do wniosku, że treścią upoważnienia jest objęte jedynie uzupełnienie weksla przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu. Także użycie w deklaracji wekslowej zwrotu o możliwości opatrzenia weksla in blanco datą płatności w każdym czasie oznacza dowolną chwilę, ale tylko przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego przedawnieniu.
Weksle były uzupełnione przez Piotra S. pismem maszynowym. Uniemożliwiało to ustalenie przez biegłego sądowego kiedy weksel został wypełniony. W innej sprawie Sąd nie dał wiary zeznaniom Piotra S., który twierdził że wypełnił weksel w 2001 r. i wpisał na nim datę płatności 2014 r. Niewiarygodne są zeznania Piotra S., że uzupełnił taką datę na wekslu, która uniemożliwiała mu wcześniejsze dochodzenie roszczeń. Jego zeznania są sprzeczne z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i podstawowym celem prowadzenia działalności gospodarczej jakim jest zysk. Brak jest racjonalnego wytłumaczenia dla zachowania remitenta, który weksel wypełniony w roku 2000 lub 2001 opatruje datą zapłaty 22 listopada 2014 roku zwłaszcza, że termin przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego zakończył swój bieg w maju 2002 roku. Dlatego też, w przekonaniu sądu, przytoczona przez Piotra S. teza o wypełnieniu weksla w roku 2000 lub 2001 nie polega na prawdzie i stanowi jedynie doraźną reakcję procesową na podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia.
W innej sprawie Sąd Rejonowy dla Widzewa - Łodzi w Łodzi przyjął, że opatrzenie weksla datą płatności na 2014 r. a zatem po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego jest niezgodne z deklaracją wekslową w zakresie terminu płatności weksla. W takim przypadku dłużnik odpowiada w granicach, w jakich odpowiadałby w razie prawidłowego wypełnienia weksla, a zatem gdyby data płatności oznaczona była w tym konkretnym przypadku na rok 2008 r. W tym miejscu zważyć należy, iż zgodnie z art. 70 w zw. z art. 103 ustawy prawo wekslowe roszczenia wekslowe przeciw wystawcy weksla własnego ulegają przedawnieniu z upływem lat trzech, licząc od dnia płatności weksla. Gdyby weksel został wypełniony prawidłowo, pozwanemu przysługiwałoby zarzut przedawnienia roszczenia wekslowego, którego termin upłynąłby w 2010 r. Pozwany zgłosił zatem skutecznie zarzut przedawnienia roszczenia w tej konkretnej sprawie.
Dodać należy, iż zbycie weksla poprzez indos przez Piotra S. na rzecz Jarosława G. w każdej z tych spraw jest celowe. Zgodnie z art. 10 prawa wekslowego nie można posiadaczowi weksla (a więc Jarosławowi G.) postawić zarzutu niezgodności treści weksla z deklaracją wekslową (wypełnienia go nieprawidłowo), chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Oddalając powództwo Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi uznał, że Jarosław G. dopuścił się rażącego niedbalstwa bowiem przy dołożeniu elementarnej staranności mógł się dowiedzieć, że weksel został wypełniony niezgodnie z deklaracją wekslową, co przesądza o dopuszczalności uwzględnienia niezgodności treści weksla z deklaracją wekslową, zarzutu przedawnienia roszczenia i oddaleniu powództwa.
Sąd Rejonowy dla Łodzi - Widzewa w Łodzi rozpoznając identyczną przedmiotowo sprawę (umowa agencyjna zawarta w 1999 r., indos na rzecz Jarosława G., pozew o zapłatę z weksla w 2014 r.) również wskazał, że wypełnienie przez Piotra S. (remitenta) weksla in blanco już po upływie terminu przedawnienia zobowiązania ze stosunku podstawowego należy traktować jako uzupełnienie weksla niezgodnie z zawartym porozumieniem. Z kolei skutkiem ustalenia, iż wypełniając weksel remitent uczynił to rzeczywiście z naruszeniem porozumienia będzie to, że osoba, która złożyła podpis na wekslu in blanco może powoływać się wobec wierzyciela, że nie jest zobowiązana wekslowo.
Termin płatności weksla był odległy od daty ustania stosunku podstawowego o przeszło 14 lat, co w świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego mogłoby przesądzać o uznaniu roszczenia powoda za nadużycie wierzycielskich praw podmiotowych, dokonane wskutek nadmiernej ingerencji w chroniące dłużnika regulacje o przedawnieniu roszczeń.
Dotychczas sądy rozstrzygnęły trzy takie sprawy, wszystkie na korzyść dłużników, dwie kolejne toczą się przed Sądem Rejonowym w Rawie Mazowieckiej. Część dłużników otrzymała wezwania do wykupu weksla. Należy spodziewać się większej ilości takich spraw w sądach, ponieważ zawartych umów agencyjnych było ponad dwieście.
Wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 22 lipca 2016 r. (sygn. akt I C 1107/14)
Wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi z dnia 25 maja 2017 r. (sygn. akt II C 460/15)
Wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi z dnia 12 czerwca 2017 r. (sygn. akt II C 883/15)