Zakład Ubezpieczeń Społecznych odpowiada za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji o prawie do rekompensaty, jeżeli już w momencie złożenia przez ubezpieczoną wniosku o emeryturę, dysponował stosowną dokumentacją do ustalenia prawa do rekompensaty, tj. świadectwem pracy z wyszczególnionymi nazwami stanowisk pracy zgodnymi z zarządzeniem resortowym z 7 lipca 1987 roku oraz opowiadającymi im punktami rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1984 roku i zarządzenia resortowego. Zatem ustalenie świadczenia w zaniżonej wysokości było wynikiem błędu organu rentowego. (Wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 24 sierpnia 2023 r., sygn. akt IV U 379/23).
ZUS odmówił Ubezpieczonej prawa do rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach z uwagi na nieprzedłożenie wystarczających dowodów potwierdzających pracę w szczególnych warunkach.
W odwołaniu od decyzji ZUS Oddział w Toruniu, ubezpieczona domagała się przyznania prawa do rekompensaty z uwagi na fakt pracy jako przewijacz przędzy i czesacz-rozciągacz w przedsiębiorstwie w Toruniu w okresie od 17 sierpnia 1987 r. do 31 marca 2009 r.
Wyrokiem z dnia 24 sierpnia 2023 r. Sąd Okręgowy w Toruniu zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych poczynając od 1 kwietnia 2022 roku oraz stwierdził odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.
Sąd Okręgowy w Toruniu ustalił, że w świadectwie pracy Ubezpieczonej z dnia 23 listopada 2009 r. wskazano, że ubezpieczona wykonywała pracę na stanowiskach przewijacz przędzy, czesacz-rozciągacz, rozciągacz taśm, przy czym wykonywała prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w okresach od 17 sierpnia 1987 r. do 11 lipca 1991 r., od 1 września 1994 r. do 12 października 2005 r., od 15 października 2005 r. do 31 marca 2009 r. - Wykaz A, Dział VII, poz. 1 pkt 35, 5, 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U. Nr 8/85); załącznik nr 1 do zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego Nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. (Dz. Urz. Nr 4/87).
Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. w Dz.U. z 2023 r., poz. 164 – zwanej dalej „ustawą”) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje natomiast osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 21 ust. 2 ustawy). Przytoczony przepis art. 21 określa ogólne warunki nabycia prawa do rekompensaty, będącej – zgodnie z definicją legalną zamieszczoną w art. 2 pkt 5 ustawy – odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze przez osoby, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Rekompensatę oblicza się według wzoru przestawionego w art. 22 ustawy. Przyznaje się ja w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 ustawy).
Z przytoczonych przepisów wynikają zatem następujące przesłanki, warunkujące prawo do rekompensaty:
- utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008 r. – w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. – podstawy normatywnej przewidującej takie uprawnienie;
- niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej, ani też nieuzyskanie przez niego prawa do wcześniejszej emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS;
- legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15 – letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przypadającym na okres do 31.12.2008 r. (art. 22 ust. 1 i 2 ustawy).
Rozpatrując złożony po raz drugi przez ubezpieczoną wniosek emerytalny z 2017 r. organ rentowy dysponował już świadectwem pracy, w którym wskazano, że ubezpieczona pracowała w warunkach szczególnych. Organ rentowy wiedział też, że ubezpieczona nie spełniała warunków do uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Pomimo tego nie przeprowadził żadnych ustaleń w zakresie przysługującego ubezpieczonej prawa do rekompensaty. Nie przeprowadził w tym przedmiocie żadnego postępowania wyjaśniającego. Mając na uwadze zatem dokumentację, jaką dysponował organ rentowy nie sposób wytłumaczyć przyczyn, dla których nie dokonano ustaleń w zakresie prawa do rekompensaty.
Okoliczność, że ubezpieczonej prawo do emerytury zostało przyznane z pominięciem prawa do rekompensaty, bez przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w tym zakresie było błędem organu rentowego. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika zatem, że organ rentowy po złożeniu przez ubezpieczoną wniosku o emeryturę i przed wydaniem decyzji o przyznaniu prawa do emerytury nie przeprowadził prawidłowego postępowania.
Nadto na mocy art. 118a ust. 1a contrario ustawy o emeryturach i rentach z FUS Sąd stwierdził odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, ponieważ już w momencie złożenia przez ubezpieczoną wniosku o emeryturę organ rentowy dysponował stosowną dokumentacją do ustalenia prawa do rekompensaty, tj. świadectwem pracy z wyszczególnionymi nazwami stanowisk pracy zgodnymi z zarządzeniem resortowym z 7 lipca 1987 roku oraz opowiadającymi im punktami rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1984 roku i zarządzenia resortowego, których kwestionowanie okazało się bezzasadne. Zatem ustalenie świadczenia w zaniżonej wysokości było wynikiem błędu organu rentowego.
Wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 24 sierpnia 2023 r. (sygn. akt IVU 379/23)